Rozwój mowy dziecka

Rozwój mowy jest procesem bardzo skomplikowanym. Należy pamiętać, że każde dziecko rozwija się własnym rytmem i możliwe są przesunięcia w czasie kolejnych etapów rozwoju. Jednak, jeżeli mamy jakiekolwiek wątpliwości odnoście rozwoju mowy naszych pociech, zawsze warto udać się do specjalisty aby on ocenił prawidłowy rozwój mowy u dziecka.

Poniżej przedstawię kilka schematów prawidłowego rozwoju dziecka wg najbardziej cenionych polskich specjalistów.

Prawidłowy rozwój mowy wg T. Zaleskiego:

Istotny jest pierwszy dzień życia, kiedy to noworodek bez pośrednio po porodzie krzyczy nabierając pierwszy haust powietrza. Jest to pierwsze nieświadome ćwiczenie aparatu głosowego.

Około szóstego tygodnia życia niemowlę zaczyna wydawać pierwsze dźwięki. Są to kolejne nieświadome ćwiczenia artykulatorów. Dźwięk te nazywamy się głużeniem i są wydawane przez dziecko zupełnie nieświadomie. Na uwagę zasługuje fakt, że głużą również dzieci głuche.

Ok. drugiego miesiąca życia niemowlęta zaczynają reagować uśmiechem na uśmiech. Zaczynamy także słyszeć z ich ust dźwięki bardzo podobne do dźwięków mowy.

W szóstym miesiącu życia dzieci zaczynają świadomie bawić się wydawanymi przez siebie dźwiękami. Zjawisko to nazywamy gaworzeniem.

Wszyscy rodzice czekają niecierpliwie na pierwsze objawy rozumienia słów przez swoje pociech. Dzieje się to około dziewiątego miesiąca życia, kiedy niemowlęta zaczynają powtarzać dźwięki, reagować na swoje imię i wykonywać proste polecenia.

Pierwsze, bardzo ważne słowa w słowniku dziecka, pojawiają się ok. 10-11 miesiąca życia. Wtedy to rodzice mogą usłyszeć wyczekiwane "mama", "tata" itp.

Kolejne słowa powinny się pojawić ok. pierwszego roczku. Ważne jest, aby były to słowa znaczące czyli odnoszące się do konkretnego przedmioty.

W wieku ok. 18 miesiąca życia dziecko powinno zacząć posługiwać się równoważnikiem zdania.

Ok. 2 roku życia maluszek powinien wypowiedzieć swoje pierwsze zdanie i jest to pierwsze czynnościowe zastosowanie reguł gramatycznych.

W 30. miesiącu życia dziecko przestaje mówić o sobie w trzeciej osobie liczby pojedynczej i zaczyna prawidłowo używać zaimka "ja".

Wg Leona Kaczmarka ok. 3 roku życia dziecko zna już ok. 500 słów i posługuje się zdaniem złożonym z 4-5 wyrazów.

Ok. 4 roku życia maluszek potrafi posługiwać się krótkim tekstem przyczynowo-skutkowy. Powinno więc opowiedzieć nam krótką bajkę lub może nam opowiedzieć, co wydarzyło się w przedszkolu lub na placu zabaw. Przyjmuje się, że na tym etapie mowa dziecka jest już dostatecznie rozwinięta i od tej pory podlega jedynie udoskonaleniom.

Pamiętać należy, że opóźnienia w pojawianiu się poszczególnych etapów nie mogą przekraczać pół roku. Jeżeli tak się dzieje, a trzyletnie dziecko wymawia zaledwie kilka wyrazów powinniśmy zgłosić się na konsultacje logopedyczne.

Leon Kaczmarek wyróżnia cztery podstawowe etapy rozwoju mowy, a mianowicie:

Okres melodii (0-1)

Istotny jest tutaj tzw. pierwszy krzyk noworodka tuż po narodzinach, który jest momentem zaczerpnięcia pierwszego oddechu. Następnie komunikuje się ono z otoczeniem tylko za pomocą krzyku lub płaczu. Ok. 7-8 miesiąca życia niemowlę dostrzega, że wskutek jego krzyku ktoś się pojawia. Wyczucie przez nie, że za pomocą swojego krzyku może osiągnąć dany cel, ma dla kształtowania się mowy ogromne znaczenie. Niemowlę zacznie wkrótce wykorzystywać do komunikacji inne dźwięki wytwarzane przez siebie. Około 2 miesiąca niemowlę zaczyna głużyć i jest to odruch bezwarunkowy. Należy pamiętać, że głużą także dzieci głuche. U dzieci słyszących głużenie ustaje ok. 9 miesiąca życia, a u dzieci głuchych ok. 18. Po ukończeniu 6. miesiąca niemowlę zaczyna gaworzyć, tzn. wydawać dźwięki i powtarzać je świadomie. Naśladuje zarówno dźwięki wydawanie przez siebie i te usłyszane w otoczeniu. Dźwięki te są już wymawiane wyraźnie i jest ich bardzo dużo.

Niemowlę w początkowych tygodniach życia nie zwraca uwagi na wypowiedzi otoczenia. Jego pierwszą reakcją jest zwrócenie główki w stronę dobiegającego głosu, następnie pojawia się uśmiech. Ok. 4-5 miesiąca dziecko zaczyna rozumieć melodię mowy, np. na ton pieszczotliwy reaguje uśmiechem, a na ton karcący - płaczem.

Następnie wraz z rozwojem motorycznym wzrastają umiejętności rozumienia mowy, a co za tym idzie nieporozumiewania się. W połowie pierwszego roku życia niemowlę zaczyna naśladować dorosłych w sposobie wyrażania przeżywanej treści psychicznej, np. uczucia. W jego wykonaniu słyszymy tylko ogólny zarys słowa ale najbliższe otoczenie doskonale rozumie jego znaczenie.

Zależności między rozwojem mowy a rozwojem fizycznym dziecka

Okres wyrazu (1-2)

W tym okresie dziecko zaczyna powtarzać wyrazy samorzutnie lub za zachętą opiekunów. Kaczmarek pisze, że „w odróżnieniu od dawnych słów (z 3 kwartału), którymi była tylko melodia względnie jego forma głosowa o artykulacji niewyraźnej, te nowe są już prawie identyczne lub wprost identyczne z wyrazami ogólnej mowy.” W wieku 14 – 15 miesięcy niemowlę coraz częściej zaczyna nazywać przedmioty. W wieku 18 miesięcy zaczyna samodzielnie pracować nad poszerzaniem słownika czynnego. Wszystkie wypowiedzi dziecka w tym okresie są jednowyrazowe, przeważają rzeczowniki i czasowniki. Pod koniec tego okresu pojawia się zdanie proste. Artykulacja głosek w poszczególnych wyrazach jest tylko zbliżona do normalnej.

Okres zdania (2-3)

W tym okresie bardzo szybko pojawiają się wszystkie rodzaje zdań i prawie wszystkie formy językowe. Najpierw występują zdania oznajmujące, następnie rozkazujące, pytające i wykrzyknikowe. Tutaj również przeważają rzeczowniki i czasowniki. Artykulacja w tym okresie w dalszym ciągu jest nieustalona, chociaż bardziej zbliżona do normy.

Okres swoistej mowy dziecięcej (3-7)

Dziecko w wieku trzech lat, niekiedy trochę wcześniej lub później posiada mowę już w zasadzie ukształtowaną. Do połowy tego okresu dzieci zaczynają zdobywać umiejętności zupełnie poprawnej artykulacji. W wieku ok. 6 lat wszystkie głoski powinny być już artykułowane w sposób prawidłowy

Strony